آیه 20 سوره احزاب

يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِي الْأَعْرابِ يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ ما قاتَلُوا إِلاَّ قَلِيلاً «20»

و نيز در وصف نفاق و بيان ترس ايشان مى‌فرمايد:

يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ‌: گمان مى‌كنند منافقان در باره احزاب- يعنى لشكرهاى كفار از قريش و غطفان و اسد و يهود و غير ايشان- كه، لَمْ يَذْهَبُوا:

بازنگشته‌اند، يعنى بددلى و ترس منافقان به مثابه اين است كه با وجود آنكه مشركان فرار نموده، پندارند كه اطراف مدينه را فراگرفته و در مقام محاربه ايشانند؛ و بدين جهت از خندق فرار نموده و داخل مدينه متحصن شده‌اند، هر

جلد 10 - صفحه 425

چند به آنها گويند مشركان فرار نموده و برگشته‌اند، قبول نكنند و ياراى آن ندارند كه از منازل متحصنه خود بيرون آيند. وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ‌: و اگر بيايند اين لشكرها نوبت ديگر، يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ‌: دوست دارند منافقان، و تمنا كنند آنكه ايشان، بادُونَ فِي الْأَعْرابِ‌: صحرانشينان بودندى واقع در ميان عربهاى باديه‌نشين، يعنى از شدت ترس آرزو كنند كه در مدينه بلكه در باديه ساكن باشند. يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ‌: پرسيدندى از هر شخص آينده‌اى از جانب مدينه از خبرهاى شما از آنچه واقع شده بر شما و تحقيق نمودندى كه حال شما چگونه است و منتظر مغلوبيت شما بودندى، وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ‌: و اگر بودندى در ميان شما و به مدينه مراجعت نكردى و مقاتله با دشمنان نمودى، ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا:

مقاتله ننمودى مگر كارزار اندكى از روى ريا و سمعه نه براى خدا و اعلاى دين.

قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلاَّ قَلِيلاً «16» قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِكُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً «17» قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَ الْقائِلِينَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنا وَ لا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلاَّ قَلِيلاً «18» أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشى‌ عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُولئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً «19» يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِي الْأَعْرابِ يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ ما قاتَلُوا إِلاَّ قَلِيلاً «20»

ترجمه‌

بگو فايده نميدهد شما را گريختن اگر بگريزيد از مرگ يا كشته شدن و آنگاه بر خوردار نميشويد مگر اندكى‌

بگو كيست آنگه نگاه ميدارد شما را از خدا اگر بخواهد براى شما بدى يا بخواهد برايتان رحمتى و نيابند براى‌شان غير از خدا دوستى و نه ياورى‌

بتحقيق ميداند خدا تا خير اندازندگان از شما را و گويندگان به برادرانشان كه بيائيد بسوى ما و نميآيند بكار زار مگر اندكى‌

بخيلانند بر شما پس چون آيد ترس مى‌بينى آنها را كه مينگرند بسوى تو ميگردد چشمهاشان چون كسيكه بيهوش شده باشد از مرگ پس چون برود ترس آزار نمايند شما را بزبانهائى تند و تيز در حاليكه بخيلانند بر مال آنها ايمان نياوردند پس باطل گردانيد خدا كردارهاشانرا و باشد اين بر خدا آسان‌

مى‌پندارند دسته‌هاى دشمن را كه نرفته‌اند و اگر آيند دسته‌هاى دشمن دوست دارند كه كاش آنها صحرانشينان بودند در ميان عربان بيابانى كه ميپرسيدند از خبرهاى شما و اگر بودند در ميان شما كار زار نميكردند مگر اندكى‌

تفسير

خداوند سبحان در اين آيات به پيغمبر خود دستور فرموده كه بمنافقين مذكور در آيات سابقه بفرمايد فرار براى شما فايده‌اى ندارد اگر مقصود شما فرار از مردن بمرگ طبيعى يا كشته شدن بدست مردم باشد هر دو بتقدير الهى است اجل هر كس رسيده باشد هر جا باشد ميميرد يا كشته ميشود و تقديم و تأخيرى در آن روى نخواهد داد و بر فرض بگمان شما تأخير بيفتد چند روزى بيش از زندگى بهره‌مند نخواهيد شد و بعدا بعذاب اليم فرار از جنگ گرفتار خواهيد بود كيست آنكه بتواند شما را از تحت اراده و قدرت خدا خارج نمايد اگر بخواهد بشما بدى يا خوبى برساند و نخواهند يافت براى خودشان جز خدا صاحب اختيار و ياورى كه بتواند دفع نمايد از آنها مقدّر خدا را او ميداند و ميشناسد كسانيرا

جلد 4 صفحه 313

كه باز ميدارند سايرين را از جهاد در بين شما و مشغول مينمايند ايشانرا به اراجيفى از قبيل آنكه لشگر محمّد لقمه‌اى براى ابو سفيان و احزاب بيش نيست و كسانيرا كه ميگويند برفقا و دوستان خودشان از منافقين بيائيد پيغمبر را تسليم بدشمن نمائيم و برويم پى كارمان مانند آن اوّل منافق از مهاجرين كه برفيق و برادر خود گفت بيا محمّد را در مقابل عمرو بن عبد ود بياوريم كه او را بكشد و ما بقوم خود ملحق شويم چون كسى حريف ميدان اين مرد نيست و در تاريخ واقعه اشاره بآن شد كه يكمرتبه ديگر هم در ايّام عسرت اين اظهار را بهم مسلك خود عبد الرّحمن ابن عوف نمود و آنكه از ميدان ضرار فرار كرد و معلوم است اين قبيل اشخاص در جنگ حاضر نميشوند مگر ناچار شوند آنهم بقدريكه بگويند ما هم بوديم و در غنيمت شريكيم و كلمه هلمّ در مفرد و جمع استعمال ميشود و اينها از صرف مال و بذل جان در راه خدا و نصرت مسلمانان بخيلانند و مضايقه مينمايند از ايشان و چون ترس از دشمن پديدار گردد مى‌بينى اى پيغمبر آنها را كه نگاه ميكنند بتو در حاليكه چشمهاشان در حدقه گردش ميكند مانند كسيكه در شرف مرگ است و بحال احتضار افتاده از ترس ولى چون ترس بر طرف شد و ظفر براى مسلمانان حاصل گشت و غنيمتى بدست آمد حمله ميكنند بمسلمانان و آزار ميرسانند بايشان با زبانهاى تند و تيزشان كه زود سهم ما را بدهيد يك قيراط شما بيشتر برديد سهم ما كم شد و از اين قبيل زبان درازى و نظر تنگيها ميكنند در مال دنيا اينها واقعا ايمان بخدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم نياورده‌اند و با اغراض دنيوى حاضر در ميدان جنگ شده‌اند و الّا اين احوال از آنها بروز نمينمود لذا اگر احيانا مبارزه و جنگى هم نموده باشند چون بقصد قربت نبوده ثواب ندارد و عمل غير مؤمن مخلص مقبول درگاه احديّت نيست و اين نفاقها و اعمال ناشايسته براى خدا چيزى نيست و آسان بوده و هست و اينها از بس مرعوب شده بودند پس از فرار احزاب باز خيال ميكردند آنها فرار نكردند و از بس باطنا با مسلمانان بدند اگر دو مرتبه احزاب كه همان قبائل مختلفه از كفار قريش و غيرها باشند بر گردند براى جنگ با مسلمانان دوست دارند بروند از مدينه بيرون و محلق باعراب باديه‌نشين شوند و از راهگذران جوياى حال مسلمانان گردند و اگر در اين دفعه دوم هم در مدينه باشند مانند

جلد 4 صفحه 314

دفعه اوّل جنگ نميكنند مگر بهمان اندازه كم كه بيان شد براى رضاى خدا نيست بلكه براى شركت در غنيمت است‌

يَحسَبُون‌َ الأَحزاب‌َ لَم‌ يَذهَبُوا وَ إِن‌ يَأت‌ِ الأَحزاب‌ُ يَوَدُّوا لَو أَنَّهُم‌ بادُون‌َ فِي‌ الأَعراب‌ِ يَسئَلُون‌َ عَن‌ أَنبائِكُم‌ وَ لَو كانُوا فِيكُم‌ ما قاتَلُوا إِلاّ قَلِيلاً «20»

گمان‌ ميكنند ‌اينکه‌ منافقين‌ و كساني‌ ‌که‌ ‌في‌ قلوبهم‌ مرض‌ ‌است‌ اينكه‌ احزاب‌ ‌که‌ مشركين‌ و كفار باشند ‌که‌ ‌براي‌ حرب‌ ‌با‌ پيغمبر و مسلمين‌ آمده‌ بودند هنوز نرفتند و منصرف‌ نشدند و حال‌ آنكه‌ رفته‌ بودند و ‌اگر‌ دو مرتبه‌ احزاب‌ بيايند ‌براي‌ حرب‌ ‌اينکه‌ منافقين‌ دوست‌ ميداشتند ‌که‌ مثل‌ اعراب‌ باديه‌ نشين‌ باشند دور دست‌ ‌از‌ مسلمين‌ و سؤال‌ كنند ‌از‌ پيش‌ آمدهاي‌ ‌شما‌ مسلمين‌ ‌که‌ كار بكجا كشيده‌ و ‌بر‌ فرض‌ ‌که‌ ‌در‌ ميان‌ ‌شما‌ مسلمين‌ باشند مقاتله‌ نميكنند مگر قليلي‌ همين‌ اندازه‌ ‌که‌ بگويند ‌ما ‌با‌ ‌شما‌ ميباشيم‌ ‌از‌ روي‌ رياء و سمعه‌ و نفاق‌.

جلد 14 - صفحه 489

خلاصه‌ اينكه‌ منافقين‌ نميتوانند ‌از‌ مسلمين‌ جدا شوند و ملحق‌ ‌به‌ مشركين‌ شوند زيرا ‌بر‌ مسلمين‌ مكشوف‌ ميشود كفر و نفاق‌ ‌آنها‌ و مشركين‌ ‌هم‌ اينها ‌را‌ بخود راه‌ نميدهند زيرا احتمال‌، جاسوس‌ و مفتش‌ ‌در‌ ‌آنها‌ ميدهند و بعبارة ساده‌ چوب‌ ‌هر‌ دو سر نجس‌ هستند و نه‌ جرأت‌ ميكنند ‌که‌ ‌با‌ مسلمين‌ ‌در‌ دار الحرب‌ جهاد كنند زيرا عقيده باطني‌ ندارند ‌که‌ ‌براي‌ شهادت‌ و نصرت‌ دين‌ كوشش‌ كنند و پيش‌ آمد قضايا ‌را‌ ‌هم‌ نميدانند آيا نصرت‌ و ظفر و فتح‌ و فيروزي‌ نصيب‌ مسلمين‌ ميشود ‌ يا ‌ مشركين‌.

يَحسَبُون‌َ الأَحزاب‌َ لَم‌ يَذهَبُوا چون‌ ‌در‌ ميدان‌ جنگ‌ نبودند و ‌در‌ مدينه‌ بودند ‌ يا ‌ فرار كرده‌ بودند خيال‌ كردند هنوز جنگ‌ ادامه‌ دارد.

وَ إِن‌ يَأت‌ِ الأَحزاب‌ُ ‌اگر‌ ثانيا كفار و مشركين‌ حمله‌ كردند و ‌براي‌ جنگ‌ ‌با‌ مسلمين‌ آمدند ..

يَوَدُّوا لَو أَنَّهُم‌ بادُون‌َ فِي‌ الأَعراب‌ِ ‌از‌ اعراب‌ باديه‌ نشين‌ باشند نه‌ ‌در‌ دسته‌ مسلمين‌ و نه‌ ‌در‌ زمره‌ مشركين‌.

يَسئَلُون‌َ عَن‌ أَنبائِكُم‌ بپرسند كار مسلمين‌ و كفار بكجا كشيد ‌هر‌ طرفي‌ ‌که‌ غالب‌ شد ‌خود‌ ‌را‌ بآن‌ ملحق‌ كنند.

وَ لَو كانُوا فِيكُم‌ ‌در‌ داخله‌ مسلمين‌.

ما قاتَلُوا إِلّا قَلِيلًا فقط يك‌ هاي‌ و هويي‌ بيش‌ ندارند.

]

(آیه 20)- این آیه ترسیم گویاتری از حالت جبن و ترس این گروه است، می‌گوید: «آنها (به قدری وحشت‌زده شده‌اند که) گمان می‌کنند هنوز لشکر احزاب نرفته‌اند» (یَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ یَذْهَبُوا).

کابوس وحشتناکی بر فکر آنها سایه افکنده، گویی سربازان کفر مرتبا از مقابل چشمانشان رژه می‌روند، شمشیرها را برهنه کرده و نیزه‌ها را به آنها حواله می‌کنند! سپس اضافه می‌کند: «و اگر برگردند (از ترس آنان) دوست می‌دارند در میان اعراب بادیه نشین پراکنده (و پنهان) شوند» (وَ إِنْ یَأْتِ الْأَحْزابُ یَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِی الْأَعْرابِ).

آری! بروند و در آنجا بمانند «و (مرتبا) از اخبار شما جویا گردند» (یَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِکُمْ). لحظه به لحظه از هر مسافری جویای آخرین خبر شوند، مبادا احزاب به منطقه آنها نزدیک شده باشند، و سایه آنها به دیوار خانه آنها بیفتد! و این منت را بر سر شما بگذارند که همواره جویای حال و وضع شما بودیم! و در آخرین جمله می‌افزاید: «و اگر در میان شما باشند جز اندکی پیکار نمی‌کنند» (وَ لَوْ کانُوا فِیکُمْ ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِیلًا).

نه از رفتن آنها نگران باشید، نه از وجودشان خوشحال، که افرادی بی‌ارزش و بی‌خاصیتند و نبودنشان از بودنشان بهتر!